Alles wat je moet weten over warmtepomp

Overweeg je de aankoop van een warmtepomp? Of twijfel je nog of dit wel de geschikte oplossing voor je is? Hoeveel je er ook al over hebt nagedacht, dit artikel moet je gelezen hebben. We vertellen je niet alleen alle geheimen over de warmtepomp, maar geven je ook tips om: 

• je energieverbruik te verlagen; 
• meer gebruik te maken van hernieuwbare energie in plaats van fossiele brandstoffen; 
• je koolstofvoetafdruk te verkleinen dankzij een lagere CO2-uitstoot; 
• de energieprestaties van je woning te verbeteren; 
• de marktwaarde van je woning te verhogen; 
• en maximaal gebruik te maken van de energie die je zelf produceert. 

Warmtepompen zijn nog steeds aan een opmars bezig … Alleen al in 2021 werden 2,18 miljoen warmtepompen verkocht in 21 Europese landen, waaronder België. Dat zijn er bijna 560 000 meer dan in 2020. Deze toestellen zijn zo goed voor bijna 14% van de verwarmingsmarkt in Europa. En terecht, want de voordelen van dit verwarmingssysteem lijken echt overtuigend te zijn. Maar wat houden ze precies in? Is een warmtepomp de meest geschikte verwarmingsoplossing voor iedere woning? We sommen alvast enkele belangrijke criteria op, zodat je een doordachte keuze kan maken.

Klassieke verwarmingssystemen, zoals een gasketel, werken voornamelijk met fossiele brandstoffen of elektriciteit. Bij een warmtepomp is dat niet het geval ... 

Deze technologie haalt namelijk tot 80% van de warmte uit de omgeving: de lucht, de grond of het water. Met andere woorden, hernieuwbare energiebronnen! En de rest van de energie die ze nodig heeft om te werken? Die haalt de warmtepomp uit elektriciteit (ongeveer 20% dus).  

Hoe dat precies werkt? Concreet haalt de warmtepomp de thermische energie uit de lucht, de grond of het grondwater om je woning te verwarmen. Na deze stap verwarmt die 'gratis warmte' een koelvloeistof: enkele graden volstaan al om haar kookpunt te bereiken en de vloeistof om te zetten in damp (gas). Een pomp perst dat gas vervolgens samen, zodat de temperatuur stijgt en de warmte wordt gegenereerd die nodig is om je woning te verwarmen. Die warmte wordt afgegeven aan je verwarmingssysteem via het bestaande watercircuit (radiatoren e.d.). En daarna? De druk in het circuit daalt, het gas wordt weer vloeibaar en deze kringloop kan opnieuw beginnen! Aan het einde van de rit verbruikt dit proces dus heel weinig elektriciteit ... 

Eigenlijk heb je al een kleine warmtepomp bij je thuis: je koelkast. Die werkt namelijk volgens hetzelfde principe: ze onttrekt de warmte aan een koele plaats (de binnenkant) en geeft ze elders weer af (de achterkant) via een koelcircuit. Bij een warmtepomp is dat net hetzelfde! Ze gebruikt de beschikbare omgevingswarmte om je woning te verwarmen. 

Je hebt het goed begrepen: de technologie is nog steeds dezelfde, maar er bestaan verschillende bronnen van thermische energie en dus ook verschillende modellen van warmtepompen ... 

Er bestaan geothermische, aquathermische en aerothermische warmtepompen, naargelang de warmtebron. Een geothermische warmtepomp haalt energie uit de grond, een aquathermische uit het grondwater en een aerothermische uit de lucht. Je kunt dus kiezen tussen: 

> de warmtepomp lucht/water: deze vangt de warmte die aanwezig is in de buitenlucht op en brengt ze over naar het watercircuit van de woning om je sanitair water, je vloerverwarming of radiatoren te verwarmen; 

> de warmtepomp lucht/lucht: deze gebruikt de warmte die aanwezig is in de omgevingslucht om de lucht in je woning te verwarmen. Met dit model kun je dus geen sanitair water, vloerverwarming of radiatoren verwarmen, omdat het niet is aangesloten op je watercircuit. Deze warmtepomp is daarentegen vaak omkeerbaar en kan dus net als airconditioning warme of koude lucht naar binnen blazen; 

> de warmtepomp grond/water: bij dit principe wordt de warmte die aanwezig is in de grond gerecupereerd. Dat betekent dat een horizontale convector van de warmtewisselaar op ongeveer 60 cm diepte moet worden ingegraven of, voor de geothermische versie, dat de warmte uit verticale putten moet worden gehaald die tientallen meters diep geboord moeten worden (verticale warmtewisselaar). Met dit soort installatie kunnen je woning en het sanitair water verwarmd worden, maar je hebt er wel een voldoende groot terrein voor nodig.

> De warmtepomp water/water: dit systeem haalt warmte uit het grondwater. Er moet dus geboord worden en de diepte hangt af van het type grond. Het water wordt vervolgens opgepompt met een elektrische motor. Ook voor dit soort warmtepomp kan je maar beter een grote tuin hebben! Hoewel dit systeem het beste rendement oplevert, is het ook het systeem waar het hoogste prijskaartje aan vasthangt (zie hieronder). Dit type warmtepomp komt zelden voor in België. Weet wel dat heel wat kuststeden voor zeegeothermie gekozen om de woningen van hun inwoners te verwarmen met zeewater.

Een laatste mogelijke en interessante oplossing? Het hybride verwarmingssysteem dat een warmtepomp lucht/water combineert met een gascondensatieketel

die het kan overnemen als de temperatuur van de buitenlucht te laag is, om zo de compressor van de warmtepomp te ontlasten.  

Goed om weten: een warmtepomp heeft voor haar werking heel wat elektriciteit nodig. De verhoudingen zitten echter goed: ongeveer 1 kWh verbruikte elektriciteit levert 4 kWh warmte op. Om deze nood aan elektriciteit te compenseren, kan je uiteraard wel je warmtepomp combineren met zonnepanelen. De elektriciteit die overdag geproduceerd wordt door de zonnepaneleninstallatie, wordt dan rechtstreeks gebruikt om de compressor van de warmtepomp te laten draaien. 

Zoals je (nu) weet, haalt de warmtepomp tot 80% van de energie die nodig is om te voldoen aan je verwarmingsbehoeften, uit een natuurlijke bron (lucht, grond, water). De rest komt van elektriciteit ... Om het rendement van een warmtepomp te kennen, is de COP-waarde al een goede indicator. Al zegt die niet alles ... 

> De COP-waarde of prestatiecoëfficiënt deelt de opgenomen hernieuwbare energie door de elektrische energie die de warmtepomp verbruikt. Het gemiddelde rendement van de meeste modellen bedraagt vaak ongeveer 4: dat betekent dat de warmtepomp 1 kWh elektriciteit nodig heeft om 4 kWh warmte te produceren. Hoe hoger de COP-waarde, hoe beter het rendement, want dat betekent dat je elektriciteitsverbruik laag zal zijn. Logisch, niet? 

> De SCOP-waarde of seizoensprestatiefactor is een tweede belangrijke indicator. Net als bij de COP-waarde gaat het hier om de gemiddelde verhouding tussen het elektrische verbruik en de geproduceerde warmte, maar voor een bepaalde periode. Deze waarde houdt dus rekening met andere factoren die het rendement kunnen beïnvloeden, zoals de thermische en elektrische verliezen en de temperatuurvariabelen van de warmtebron in de zomer en in de winter. Daardoor is ze doorgaans lager dan de COP-waarde. 

Deze twee waarden worden vermeld op het energie-efficiëntielabel van je toekomstige toestel. Houd hier dus rekening mee of vraag advies voor je een warmtepomp kiest. 

Het gebruik van een warmtepomp wordt aangeraden in heel goed geïsoleerde woningen en lage-energiewoningen. Logisch ook, want als je dak, muren of ramen warmteverlies lijden, zal de warmtepomp – die in een laag warmteregime werkt – op volle toeren moeten draaien om deze verliezen te compenseren, met alle gevolgen van dien voor je elektriciteitsfactuur.

De installatie van een warmtepomp gebeurt dus bij voorkeur in een nieuwbouwwoning of bij grondige renovatiewerken waarbij de isolatie van de woning aangepakt wordt. Ze helpt je bovendien om je EPC-score (energieprestatiecertificaat) te verbeteren. Met de steeds strengere bouwvoorschriften om CO2-neutraal te worden in het achterhoofd, zou dit verwarmingssysteem weleens verplicht kunnen worden in bepaalde gewesten, waaronder Vlaanderen.

Ken je de EPB-score van je woning niet? Met deze gratis en betrouwbare tool kun je zelf de prestaties van je woning of het warmteverlies berekenen.

Net zoals het van groot belang is om je ketel te onderhouden, is het ook aanbevolen om je warmtepomp te controleren. De meeste installateurs stellen dan ook een onderhoudscontract voor. Een tweejaarlijkse controle wordt warm aanbevolen. Er is echter geen enkele wettelijke verplichting hieromtrent, behalve als je warmtepomp onderworpen is aan een milieuvergunning. Daarnaast moet je ook de filters van de warmtepompen lucht/lucht en lucht/water regelmatig schoonmaken, net als de buitencondensor (het grote blok met de ventilator).

De meest eenvoudige en duurzame manier om je zwembad te verwarmen, zijn zonnepanelen!  

Wil je minder afhankelijk zijn van de zon? Dan heb je met een warmtepomp twee opties:  

• De eerste is de verwarmingsinstallatie van je woning uitbreiden naar je zwembad. Naargelang de aansluitingsmogelijkheden is deze oplossing dus een optie. Ze krijgt echter stevige concurrentie van de tweede optie ... die ook een stuk goedkoper is! 
• De tweede mogelijkheid? Een warmtepomp installeren specifiek voor de verwarming van je zwembad (meestal een model lucht/water). Die is dus goedkoper dan de residentiële toestellen. Waarom? Het werkbereik van deze pomp verschilt zeer sterk van dat van de warmtepompen die worden gebruikt om woningen te verwarmen. Dat geldt zowel voor de temperatuur van de externe energiebron, omdat ze meestal in de zomer werkt wanneer het warmer is dan 20 °C, als voor de uitgangstemperatuur, omdat het water een temperatuur van 30 tot 45 °C moet bereiken. 

Vergelijk dus zeker de kostprijs van deze twee mogelijkheden, maar vergeet niet dat een zwembad vooral nuttig is als de zon schijnt en er dus niets boven zonnepalen gaat! 

De prijs van een warmtepomp verschilt sterk naargelang het type warmtepomp, maar ook in functie van de prestatie-indicator. Hoe hoger de prestatie-indicator, hoe hoger de prijs. Hoeveel dan precies?

De modellen lucht/lucht en lucht/water zijn het goedkoopst: tussen 5000 en 10 000 euro. Voor de andere warmtepompen moet je eerder op 15 000 tot 20 000 euro rekenen.

De gewesten kennen echter premies toe voor warmtepompen. Daarnaast wordt tot eind 2024 een tijdelijke btw-korting toegekend door de federale regering, waarbij het btw-tarief niet 21% maar 6% bedraagt voor woningen jonger dan 10 jaar.

Vraag altijd een offerte aan en vergelijk ze daarna met elkaar. Let erop dat alles wel degelijk inbegrepen is in de prijs.

Zoals uitgelegd in het begin van dit artikel, heeft een warmtepomp heel wat voordelen. Bijvoorbeeld: 

• Ze verbruikt minder energie. 
• Ze maakt gebruik van hernieuwbare energiebronnen in plaats van fossiele brandstoffen. 
• Ze verlaagt je CO2-uitstoot. 
• Ze verbetert de energieprestaties van je woning. 
• Ze verhoogt de waarde van je woning. 
• Ze verbruikt maximaal je eigen energie.  
• Ze kan je woning verwarmen of koelen (bepaalde modellen). 
• Ze is tot slot vrij gemakkelijk en vrij goedkoop te onderhouden. 

Dit moet je weten over de nadelen van een warmtepomp:  

• Ze is nog duur in aankoop vergeleken met andere oplossingen. 
• De ventilator kan lawaai maken. 
• Ze heeft elektriciteit nodig om te werken, vooral de compressor. De energiebalans blijft echter positief als je kijkt naar het rendement (COP-waarde): er is 1 kWh elektriciteit nodig voor gemiddeld 4 kWh warmte. 
• De prestaties kunnen schommelen naargelang de buitentemperatuur. 
• Voor sommige modellen heb je een groot terrein nodig voor de installatie. 
• Of, je hebt in elk geval buiten plaats nodig voor het toestel. 

• Als je woning goed geïsoleerd is en je hebt vloerverwarming en een zonnepaneleninstallatie, dan is een warmtepomp zeker het overwegen waard.  
• Als je woning volledig gerenoveerd werd volgens de hoogste normen, met vloerverwarming en zonnepanelen, dan is een warmtepomp beslist een interessante mogelijkheid. 
• Is je huis maar middelmatig geïsoleerd, met radiatoren en een gasaansluiting, dan is een nieuwe gascondensatieketel duidelijk de beste oplossing. Je kan echter ook kiezen voor een thermodynamische boiler (een systeem met een warmtepomp lucht/water en een wateropslagvat) om je sanitair warm water op te warmen of voor een hybride warmtepomp in combinatie met een gasketel.  
• In kleinere woningen of woningen zonder centrale verwarming kunnen warmtepompen lucht/lucht ook overwogen worden in combinatie met een thermodynamische boiler. 

Ga je een verwarmingssysteem kiezen of je bestaande verwarmingssysteem vervangen? Lees dan eerst onze gratis gids ‘Welk verwarmingssysteem kiezen?’.