Lowtech: kan technologie duurzaam, planeet- en mensvriendelijk zijn?

Vliegende auto’s, oprolschermen, smartphones voor dieren, keukenrobots met “artificiële” intelligentie, helmen die ons in een virtuele realiteit onderdompelen, … het lijkt wel of er op de technologie geen rem staat. Misschien hebben we de technologische wedloop wel te danken aan de sciencefiction, met films als Back to The Future II of Her, zonder Ghost in the Shell of Matrix te vergeten. Soms loopt het mis, zoals in Black Mirror. Maar in tegenstelling tot de verbeelding van de scenarioschrijvers uit Hollywood is onze aarde absoluut niet onuitputtelijk!

Als we altijd maar sneller en verder willen gaan en steeds meer technologie en data in ons leven brengen, verbruiken we ook steeds meer grondstoffen. Hightechoplossingen brengen ons veel goeds, maar putten de planeet uit en dragen bij tot de klimaatopwarming. Want ook de virtuele wereld steunt op een fysieke infrastructuur, met kabels, servers, antennes, enz., die niet alleen veel energie, maar ook zeldzame metalen verslindt. Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties is de winning van mineralen tussen 1970 en 2010 meer dan verdrievoudigd. Dit verschroeiende tempo heeft een aanzienlijke ecologische impact, net nu we voor enorme milieu-uitdagingen staan. Volgens het rapport is de mijnbouwsector verantwoordelijk voor de helft van de uitstoot van alle broeikasgassen en voor het verlies van meer dan 80% van de biodiversiteit.

Daarom bouwen burgers, overheden en bedrijven aan een duurzamere toekomst. ENGIE doet dat bijvoorbeeld met allerlei initiatieven, op energiegebied, voor meer biodiversiteit, enz. Soms is technologie daarvoor nodig of nuttig, maar ook soberder gaan leven en opnieuw nadenken over wat we echt nodig hebben kan redding brengen. Denk aan minder of bewuster consumeren, meer recycleren, zachte mobiliteit en een andere verhouding met de technologie. Met andere woorden: maak plaats voor lowtech. Deze eenvoudige, praktische, zuinige, herstelbare, milieuvriendelijke en energiebesparende technieken kunnen ons in het dagelijks leven grote diensten bewijzen.

Volgens het Low-tech Lab is de term lowtech van toepassing op “objecten, systemen, technieken, diensten, knowhow, praktijken, levenswijzen en zelfs ideeënstromingen die technologie inzetten volgens deze drie principes”:

• nuttig – de technologie moet voorzien in onze essentiële behoeften, zowel individuele als collectieve;
• toegankelijk – voor zoveel mogelijk mensen beschikaar;
• duurzaam – dus met een geoptimaliseerde impact, zowel ecologisch als sociaal en maatschappelijk. Dat betekent ook lokaal geproduceerd en herstelbaar.

Uiteindelijk is het de bedoeling om niet meer energie, materialen en grondstoffen te verbruiken dan onze planeet duurzaam kan leveren. Kunnen we zelf ook iets doen om op een lowtech manier te leven? Absoluut!

Ook een lowtechaanpak steunt op technologie, maar alleen als die duurzaam en zuinig is. En dat is precies het tegenovergestelde van geprogrammeerde veroudering! Lowtech wil duurzaamheid en technologie met elkaar verzoenen, met oplossingen en toestellen die robuuster, herstelbaar en zuinig zijn. Dat laatste betekent dat ze doen waarvoor ze bedoeld zijn, maar zonder “snufjes”. Lowtech wijst technologie dus niet af en en wil ons niet naar het stenen tijdperk terugkatapulteren. Maar het roept ons wel op om technologie goed te doseren en “zuinig” toe te passen.

De filosofie achter lowtech luidt: terug naar de basis in ons dagelijks leven, om beter en milieuvriendelijker te leven. De Franse auteur Philippe Bihouix verwoordt het als volgt: “schoonmaken is altijd moeilijker dan niet vervuilen, afkoelen moeilijker als je eerst hebt opgewarmd, herstellen moeilijker dan niet stukmaken. Dat geldt voor borden en glazen, maar evengoed voor de biosfeer”.

Lowtechobjecten en -technieken vind je op alle domeinen, van ecologisch bouwen en tuinieren tot huis-tuin-en-keuken-toepassingen, van voeding tot mobiliteit. Ze combineren vaak de kennis en gewoonten van onze (voor)ouders met een flinke dosis vindingrijkheid. We geven je graag enkele ideetjes en tutorials om zelf de stap te zetten.

Deze kweektechniek heet hydroponie. Laat je plantjes groeien op kleikorrels of kokosvezels, waardoor ze tot tien keer minder water nodig hebben!

Wist je dat je zelf een windgeneratortje kunt bouwen met een oud motortje van een printer? De draaiende wiekjes leveren genoeg stroom om een smartphone op te laden of je tuinverlichting te laten branden. Zo profiteer je volop van hernieuwbare windenergie.

Heb je thuis een composthoop? Dan is het een goed idee om daar een kolonie larven van de zwarte soldatenvlieg op los te laten. Die vermalen immers graag al je organisch afval. De larven dienen daarna als voedsel voor krekels en die zijn dan weer een voedzame eiwittenbron voor de mens. Geroosterde krekels vormen misschien een wat aparte maaltijd, maar ze zijn rijk aan vitamine B12 en eiwitten en veel milieuvriendelijker dan vlees.

Hoe eenvoudig ook, dit “toestel” mag niet ontbreken in je keuken! Ideaal om passief te koken met veel energiewinst.

Hier zie je hoe je zelf een zonnelamp bouwt, inclusief een USB-lader, door te vertrekken van lithiumcellen die je uit een oude laptop haalt. Dit draagbare systeem geeft je ongeveer 4 uur licht, terwijl je een belangrijke grondstof – ltithium – recupeert. En echt moeilijk is dit zeker niet!

Een “zeer” is een soort koelkast die uitsluitend met water functioneert en in Afrika gebruikt wordt, bijvoorbeeld in Marokko. Het systeem lijkt een beetje op de Russische matroesjka-poppetjes: een grote en een kleine aarden pot passen in elkaar en tussen beide zit een laag nat zand. Door de verdamping van het water blijven de voedingswaren in de binnenste pot lekker koel. Moeilijk te geloven? Kijk zelf maar!

Fermentatie is een van oudsher bekend procedé dat voorkomt in talrijke zoete en hartige, eenvoudige en gezonde recepten. En je verspilt minder! Zo levert bijvoorbeeld de spontane en natuurlijke fermentatie van kiwischillen een heerlijk en gezond bruisend drankje op. Lust je geen kiwi’s? Geen probleem, met citroenen en ander fruit lukt het even goed.

Wanneer je een cake bakt, gebruik je waarschijnlijk een elektrische mixer om het eiwit op te kloppen. Maar als je je voeten gebruikt, heb je geen stroom nodig! Wel deze houten structuur met een voetpedaal, die goed laat zien hoe je bepaalde elektrische toestellen kunt vervangen door spierkracht. Het toestel is veelzijdig, want de klopper vervang je in een oogwenk door ander gereedschap. Denk aan een graanmolentje, een naaimachine of een kolomboormachine. Een beetje zoals de fietsopladers voor je smartphone of laptop die je tonen hoeveel energie daarvoor nodig is.

Een koffiemolentje op handkracht in plaats van stroom, een manuele slazwierder, een klassiek belletje aan de voordeur, een borstel of bezem in plaats van een stofzuiger, een wegenkaart zodat je onderweg naar muziek luistert en niet naar de GPS-bevelen, een Zweedse aansteker in plaats van een wegwerpaansteker, een droogmolen die je wasdroger vervangt of een wasmachine met pedaalaandrijving … Wil je nog meer inspiratie? Tutorials en prototypes vind je op de website van het Low-tech Lab, op Low-tech Belgium en op Low-Tech Magazine, een website op zonne-energie (die dus soms onvindbaar is)!

Prima ideeën, maar werkt zoiets ook in de praktijk?

Na een avontuur dat zes jaar duurde, met 25 aanlegplaatsen en 53 lowtech-experimenten, eindigt de reis van de “Nomade des Mers”, een catamaran die wereldwijd reclame maakte voor duurzame innovatie. De initiatiefnemer was ingenieur Corentin de Chatelperron, de oprichter van het Low-tech Lab. Hij werkte samen met de Belgische Caroline Pultz. Dit drijvende lowtechlab had tot doel om over de hele wereld vernuftige uitvinden te showen die grondstoffen en energie besparen. En vooral te tonen dat lowtech werkt! De bemanning heeft op de boot planten laten groeien, krekels gekweekt, zonne- en windenergie gebruikt, water gefilterd, afval gerecycleerd, enz.

Een soberder, gezonder en duurzamer leven is dus niet alleen mogelijk, maar het draagt ook bij tot ons eigen welzijn en dat van de planeet en het ontziet onze portemonnee.